برخی از زوج‌ها به دلایلی چون کمبود تفاهم آشکار، اعتیاد یکی از طرفین، خیانت و غیره تصمیم به انفصال می‌گیرند و پس از حضور در جلسات مشاوره قضایی و دریافت حکم عدم سازش از دادگاه، نهایتاً حکم طلاق صادر می‌شود.
در بسیاری از موارد طلاق، امکان بازگشت به زندگی مشترک مطرح است؛ زن و مرد ممکن است به دلایلی نظیر وجود فرزندان، باقی ماندن عواطف یا فشارهای اجتماعی تصمیم به ازسرگیری زندگی مشترک بگیرند.
دوره‌ای که زن باید به خاطر احتمال بازگشت به زندگی مشترک و بارداری از ورود به رابطه جدید خودداری کند، به نام دوره عده طلاق شناخته می‌شود. در مقاله‌ای با عنوان «شرایط دوره عده طلاق» به بررسی مدت زمان، دلایل حفظ این دوره و شرایط آن خواهیم پرداخت تا درک کاملی از این مفهوم حاصل شود.
منظور از عده چیست؟
عده دوره‌ای است که پس از جدایی زن و شوهر فرا می‌رسد که ممکن است دلیل آن رابطه زن یا مرد با شخص سوم یا موضوعات دیگر باشد، این مدت زن ملزم است از برقراری هرگونه رابطه یا نزدیکی با مرد دیگری خودداری کند؛ در صورتی که دلیل جدایی طلاق باشد، این دوره به عنوان عده طلاق شناخته می‌شود. تعریف عده در ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی آمده است:
«عده مدت زمانی است که زن پس از انحلال عقد نکاح خود نمی‌تواند با مرد دیگری ازدواج کند.»
دلایل وجود عده طلاق چیست؟
عده طلاق، که مستقیما بر اساس اصول شرعی قانون‌گذاری شده، از دیرباز در کشورهای مسلمان رایج بوده است. اهمیت این دوره زمانی به دلایل مختلفی مشخص می‌شود که برخی از بارزترین آن‌ها عبارتند از:
- تأیید پدری فرزندان: این دوره فرصتی است تا در صورت بارداری، پدر بچه به صورت قطعی مشخص شود، که این امر از ابهامات اجتماعی و حقوقی جلوگیری می‌کند.
- فرصتی برای بازنگری و تأمل: عده فرصتی برای تأمل و بازبینی تصمیمات گذشته به زوجین می‌دهد، و امکان بازگشت به زندگی مشترک را فراهم می‌آورد اگر هر دو طرف تمایل داشته باشند.
- حفاظت از حقوق زن: این دوره از حقوق زن در برابر شتابزدگی در ازدواج مجدد محافظت می‌کند و به او فرصت می‌دهد تا از نظر عاطفی و مالی تثبیت شود.
- جلوگیری از اختلاط نسب: عده از اختلاط نسبی جلوگیری می‌کند که می‌تواند در صورت ازدواج فوری پس از طلاق رخ دهد.
این دلایل نه تنها اهمیت شرعی و اجتماعی دوره عده را نشان می‌دهند، بلکه تأکیدی بر نقش آن در حفظ نظم و استحکام خانواده‌ها در جوامع مسلمان است.
انواع و شرایط عده
در این بخش از مقاله «شرایط عده طلاق»، تاکنون به بررسی ماهیت و دلایل ضرورت وجود این قانون پرداختیم. در ادامه، به تفصیل به انواع عده و شرایط مربوط به آن خواهیم پرداخت.
عده به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
- عده طلاق
عده طلاق دوره‌ای است که زن پس از طلاق باید از برقراری رابطه با مرد دیگری خودداری کند. مدت زمان نگهداری عده طلاق بسته به شرایط خاص متغیر است و ممکن است بر اساس نوع طلاق و دیگر عوامل تعیین شود.
با توجه به ماده ۱۱۵۳ قانون مدنی، در صورتی که زنی در زمان طلاق باردار باشد، عده‌اش تا زمان وضع حمل یا سقط جنین ادامه خواهد یافت.
این قانون تأکید دارد که دوره عده طلاق برای زن حامله با توجه به مدت بارداری متفاوت نیست؛ به این معنا که چه بارداری هشت ماهه باشد و چه یک ماهه، عده تا زمان تولد نوزاد یا پایان بارداری ادامه دارد. این قانون به منظور حفظ حقوق فرزند و مادر و شفاف‌سازی نسبت‌های خانوادگی وضع شده است.
مدت عده زن نابارور به صورت ویژه در ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی ایران تنظیم شده است. این ماده بیان می‌کند که عده طلاق یا عده فسخ نکاح معمولا بر اساس دوره‌های ماهانه زنان است، مگر اینکه زن به دلیل سن، دوره‌های ماهانه نداشته باشد که در این صورت عده او سه ماه خواهد بود.
اگر زن به دلیل نابالغی یا دلایل دیگری که منجر به عدم تجربه عادت ماهانه می‌شود، طلاق گرفته باشد، می‌بایست عده سه ماهه را رعایت کند. این قانون به منظور تضمین این است که در صورت امکان بارداری، وضعیت به صورت قطعی مشخص شود.
عده وفات همسر، که به آن عده وفات نیز گفته می‌شود، دوره‌ای است که بعد از فوت همسر باید رعایت شود. بر اساس ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی، عده وفات برای زن بدین شرح است: در هر نوع ازدواج، چه دائم و چه منقطع، عده وفات چهار ماه و ده روز است، مگر در مواردی که زن حامل باشد. در این صورت، عده تا زمان وضع حمل ادامه می‌یابد، به شرطی که زمان بین فوت شوهر و وضع حمل بیش از چهار ماه و ده روز باشد؛ در غیر این صورت، عده به مدت چهار ماه و ده روز خواهد بود.
این دوره عده به منظور احترام و دادن فرصت به زن برای عزاداری و همچنین اطمینان از وضعیت بارداری (در صورت وجود) تعیین شده است. به طور کلی، هدف از این دوره، حفظ حقوق و کرامت زنان پس از فقدان همسر و تأمین زمان کافی برای سوگواری و ترتیب دادن امور شخصی و مالی است.
کلام آخر
عده دوره‌ای است که زن پیش از ازدواج مجدد باید آن را رعایت کند؛ در این مدت امکان بازگشت شوهر سابق وجود دارد. دلایل نگهداری عده شامل جلوگیری از اختلاط نسل‌ها (تعیین پدر در صورت بارداری) و حفظ حرمت نکاح می‌باشد. عده به دو دسته تقسیم می‌شود:
عده طلاق:
- برای زن باردار تا زمان وضع حمل.
- برای زن بارور سه دوره پاکی از حیض.
- برای زن نابالغ سه ماه.
- برای زن یائسه عده نگهداشته نمی‌شود.
عده فوت همسر:
- چهار ماه و ده روز برای تمام زنان.
- برای زن باردار تا زمان وضع حمل؛ اگر مدت بارداری کمتر از چهار ماه و ده روز باشد، عده پس از وضع حمل نیز ادامه می‌یابد.
- برای زن یائسه نیز همین مدت تعریف شده است.
این دوره‌های عده به منظور تضمین حقوق زن و تأیید نسب فرزندان در جامعه، به‌ویژه در میان مسلمانان، حائز اهمیت است.
