در مطالب پیشین با الفبا، صامت ها و مصوتهای تورکی آشنا شدیم. 9 حرف صدادار زبانمان نقش مهمی در ساختار کلمات ایفا می کنند. تقسیم بندی حروف صدادار زبانمان به دو گروه اساسی «اینجه» و «قالین» را با ذکر مثال یادآوری می کنیم:
|
مصوتهای اینجه |
||||
|
i |
ü |
ö |
e |
ə |
|
iki |
üç |
ölkə |
el |
əl |
|
ایکی = 2 |
اوچ = 3 |
اؤلکه |
ائل |
ال |
|
مصوتهای قالین |
|||
|
ı |
u |
o |
a |
|
qız |
ulduz |
orta |
ana |
|
قیز |
اولدوز |
اورتا |
آنا |
قانون هماهنگی اصوات:
طبق قانون هماهنگی اصوات کلمات تورکی یا متشکل از مصوتهای اینجه هستند یا متشکل از مصوتهای قالین هستند. به عبارت دیگر مصوتهای اینجه و قالین در یک کلمه ی تورکی باهم نمی آیند. (مگر در کلمات ترکیبی و برخی استثناها)
پیشتر گفته ایم که تورکی یک زبان پسوندی است. یعنی با اضافه شدن پسوندها به ریشه، کلمات تورکی تشکیل گشته و معانی متعدد ایفا می کند. بنابراین مصوت ریشه، نقش اصلی را در تعیین نوع مصوتهای سایر پسوندها خواهد داشت.
به عنوان مثال کلمه «ات» = ət(به معنی گوشت) را در نظر بگیرید. ətدارای یک مصوت əاز گروه اینجه می باشد. بنابراین طبق قانون هماهنگی اصوات در تورکی مصوت های تمامی پسوندهای اضافه شده به این کلمه نیز از نوع اینجه خواهند بود.
ات + لر = اتلر
ət + lər = ətlər
ات + لر + یم = اتلریم
ət + lər + im = ətlərim
ات + لر + یم + یز = اتلریمیز
ət + lər + im+iz = ətlərimiz
ات + لر + یم + یز + دن = اتلریمیزدن
ət + lər + im+iz+dən = ətlərimizdən
همانگونه که مشاهده می فرمایید تمامی مصوتهای فوق از گروه «اینجه» می باشند.
حال کلمه «آت» = atرا در نظر بگیرید. این کلمه دارای یک مصوت aاز گروه قالین می باشد. طبق قانون هماهنگی اصوات مصوت تمامی پسوندهای اضافه شده به آن نیز قالین خواهند بود.
آت + لار = آتلار
at + lar = atlar
آت + لار + یم = آتلاریم
at + lar + ım = atlarım
آت + لار + یم + یز = آتلاریمیز
at + lar + ım + ız = atlarımız
آت + لار + یم + یز + دان = آتلاریمیزدان
at + lar + ım + ız + dan = atlarımızdan
همانگونه که متوجه شدید تمامی کلماتی که از زبانمان خارج می گردند شامل مصوتهای یک گروه هستند و هیچ زمان مصوتهای اینجه و قالین در یک کلمه باهم نمی آیند حال کلمه هرچقدر هم که می خواهد طویل باشد!!
بنابراین مصوت هجای اول کلمات تورکی، نوع سایر مصوتهای آن کلمه را تعیین می کند و تمامی مصوتهای یک کلمه باید با مصوت هجای اول کلمه طبق گروهبندی اینجه و قالین مطابقت داشته باشد.
لطفا به مثالهای زیر توجه کنید:
oynayanlar= اوینایانلار (تمامی مصوتها از گروه قالین می باشد.)
üşüyənlər= اوشویهنلر (تمامی مصوتها از گروه اینجه می باشد.)
این قانون به قدری عمومیت دارد که توسط خود تورکها به صورت ناخودآگاه رعایت می گردد. یعنی یک تورک به «قالانلار», قالانلر نمی گوید! و یا به «گئدنلر», گئدنلار نمی گوید!!
