محمدباقر خلخالی (متولد ۱۸۲۹ کاغذکنان - درگذشت ۱۳۱۶ ه ـ ق / ۱۲۷۷ ه ـ ش کاغذکنان) از شاعران و دانشمندان آذربایجانی قرن چهاردهم هجری قمری بود.
زندگی:
محمدباقر خلخالی در ۱۸۲۹ میلادی در روستای قره‌بلاغ (کاغذکنان) شهرستان میانه (بخش کاغذکنان در آن زمان بخشی از شهرستان خلخال محسوب می‌شد) متولد شد و در ۱۳۱۶ هجری قمری از دنیا رفت.او شاعری دانا و بدیهه گویی حاضر جواب و استاد بود. وی اشعارش را به دو زبان فارسی و ترکی آذربایجانی می‌نوشت. وی تحصیلات خود را در خانه با استاد آخوند مولا حیدر که پدرش بود شروع کرد، بعدها برای ادامه تحصیل به زنجان و قزوین رفت.
روش‌های تربیتی متفاوت:
ميرزا محمدباقر براي پياده كردن افكار خود، مردم را به دو دسته تقسيم كرده بود: مردم عام و مردم خاص. مردم عام را بوسيله شمشير برنده‌اي بنام طنز آگاهي مي‌داد و مردم خاص را با كمک مدرسه علميه‌اي كه خود آنرا بنا نهاده بود و شاگردان بزرگي در آنجا تربيت نمود، هدايت مي‌كرد. از آن مدرسه كه به دارالعلم معروف بود و طلاب زيادي از ميانه، خلخال و زنجان بدانجا روي مي‌آوردند، بازديدی داشتيم كه اشک در چشمان هر بيننده‌اي جمع مي‌كرد. چه كسي مي‌دانست مكتب پررونق ميرزا باقر روزي بدين حال بيافتد؟
تربیت شاگردان دینی:
اين روحاني منتقد و متفكر، در كنار انتقاد از دربار و دربار مسلكان، از اشاعه دين اسلام غافل نمي‌ماند و مدرسه‌اي بنام دارالعلم در زادگاهش تأسيس مي‌كند كه محل رجوع خيل مشتاقان او از خلخال، ميانه و زنجان بود. او شاگردان زيادی تربيت نمود كه هر كدام نوری در منطقه‌شان بودند كه ملافاضل كاغذكناني از جمله آنهاست. 20 تا 25 طلبه بوسيله او مسلط به زبان عربي و فارسي شدند.
آثار:
از آثار وی می‌توان مثنوی به زبان ترکی آذری به نام ثعلبیه را نام برد که بارها در تبریز و استانبول به چاپ رسیده است مثنوی ثعلبیه به شکل نظم و داستان است که در آن اصول زندگی اخلاق اجتماعی توضیح داده شده است. قباد طوفانی این کتاب را در سال ۱۳۳۹ هجری قمری، ۱۲۹۹هجری شمسی به زبان فارسی ترجمه کرد.
- نمونه‌ای از اشعار ثعلبیه:
بلی جان عزیزیم اولما مدهوش اؤلوم هنگامه‌سین ائتمه فراموش
سیغیشماز بیر مقاله ظلمت و نور قوجاقلا شماز لارهر گردیو ایله حور
اؤرک‌بیر یاربیر دیر اولما گمراه که بیر تخت اوسته اگلشمز ایکی شاه
شعر:
شعری به زبان فارسی:
ای سوار اسب عزت جام عیشت نوش باد در بساط گربهٔ قهرت عدو چون موش باد
دشمنانت همچو زردک دایماً گردد نگون دوستانت همچو سنجد رخت قرمزپوش باد
شعری به زبان ترکی آذربایجانی:
ساقیا وئرمه جام مست اولدوم مست خمخانه الست اولدوم
یار آپاردی منی عزیز ائتدی گرچه اغیار ایچینده پست اولدوم
منبع نوشته: fa.wikipedia.org/wiki/محمدباقر_خلخالی
آرامگاه محمدباقر خلخالی / گزارش تصویری
